Ti år etter Runar - og sorga blir større

 I dag, 23. april, er det ti år sidan Runar døydde frå oss. Ti år på godt og vondt - naturlegvis. For meg gjer det vondare og vondare.

Den skjebnesvangre formiddagen: Skjebna/ ei styring ovanifrå ville det slik at eg meldte meg sjuk til arbeid den dagen. Var sliten og ville bruke dagen til å samle krefter for resten av våren, og samtidig skulle eg ordne huset til Runar skulle komme heim frå arbeid på plattforma.

Derfor var eg heime då presten ringte på døra. Dødsbodskap. Berre den som har fått det på døra, veit korleis det er. Kontrollspørsmålet: "Er dei heilt sikre på at det er Runar? Det kan vere feil". Nei, det var ikkje feil.

Det smertefulle i å ringe svigermor og mamma for å fortelje. Og korleis fortel ein barna sine at pappaen er død? Berre den som har gjort det, veit korleis det er.

Så skal ein gå vidare - starte ein ny kvardag. Åleine med to enno små barn. Prøve å ordne kvardagen, sørge for at dei kjem seg til barnehage og skole, har vennar å vere med, at dei føler seg trygge. Og ikkje minst at eg sjølv kom meg i hamn med den eksamenen eg akkurat heldt på med då dette skjedde. 

Det har vore sagt at når grava er lukka, blir det stille. Og det er heilt sant. I ti år har det stort sett vore stille i livet mitt. Eg har skrive om einsamheit før, men dessverre blir eg aldri ferdig. Korfor skal det vere slik at nokon er så mykje meir einsame enn andre?

Eg kom flyttande til Sunndal hausten 2003 - med litt blanda følelsar, for eg hadde akkurat fått  nokre venner i Kristiansund eg trudde eg og dotter mi kunne henge litt saman med, særleg fordi det var ungar som var like gamle som henne. 

Eg oppdaga ganske fort at det skulle bli vanskeleg å finne nokon å bli venn med i både bygda og kommunen. Å bli venner krev ein porsjon innskot av tid frå begge partar, og når vi ikkje hadde same tilhaldsplass, som f.eks. jobb, var det vanskelegare å pleie vennskapet. Og så er det noko med dei aller fleste - inkludert meg sjølv - så det blir ikkje alltid slik ein ønsker seg.

Då Runar døydde, hadde eg ikkje nokon spesielle venner eg pleide å vere saman med. Eg hadde akkurat vore gjennom kreftsjukdom sjølv, hadde gått tilbake til arbeid i ordinær stilling, så tida for å leite venner, var sikkert ikkje heilt der. 

Det har gått ti år etter at Runar døydde. For kvart år som går, skulle det gå lettare - minna bevarast og sorga mildnar. Og det er sant - sorga etter Runar mildnar, for eg har innfunne meg med det som skjedde. Men sorga over det einsame livet i Sunndal blir større og større.

Ja, eg veit mange vil stusse, for trass alt er eg til dømes heldig som har den avisjobbinga kor eg treff mange folk - og på den måten kan legge ut nokre kjendissjølviar i blant.

Jau, du verda, det er ein fin bonus i frilansjobbinga. Men har du sett meg på desse arrangementa saman med nokon andre? Nei, det gjer du stort sett aldri, oftast fordi eg ikkje har nokon å gå med. Ikkje treff du meg på mange andre arrangement (som privat) heller. Viss eg ikkje har nokon å gå med, er einsamheita heime trass alt bedre enn einsamheita ute blant folk. 

Fakta er at eg har selt bort billettar til store konsertar eg ville på, fordi eg ikkje ville dra aleine - både Bruce Springsteen, A-ha og Lissie hadde konsertar i Trondheim eg hadde skaffa billettar til, men eg selte dei att.

I dei siste månadane har eg fått høyre av somme at det verkar som at eg er over alt - særleg på ganske mange arrangement.

Det har vore ein ganske slitsam periode. Ikkje berre fordi eg farta frå det eine til det andre (og hadde lite tid å bruke til trivelege aktivitetar utomdørs), men og fordi eg til sjuande og sist handterer vinteren veldig dårleg. Eg seier til meg sjølv at no går det bra, no har eg blitt flink å komme meg gjennom vinteren... Men plutseleg kjem det som eit slag i ansiktet at eg ikkje gjer det. Vinteren er mesta like tung og tøff til meg som han var for tjue år sidan - berre på ein litt annan måte.

Men jau, eg er vel noko på farta - vel å merke omtrent berre lokalt. Dei siste par åra har eg engasjert meg stadig meir i styrearbeid i fleire organisasjonar. Eg har nok hatt litt for lett til å svare ja, så det kan eg ta sjølvkritikk på, men alle verva skal ta meg gjennom 2022...- og eit godt stykke inn i -23. 

Men eg klagar ikkje, for det å vere med i det frivillige, er jo nettopp frivillig - og nokon må gjere det. Det fell oftast mest på ja-menneska. 

Men eg vil ikkje at du skal oppfatte meg som ei som klagar og syt igjen på grunn av dette med einsamheita mi. Det er jo trass alt ikkje berre eg som er einsam. Einsamheit er ei av dei største folkesjukdommane i dag - og pandemien gjorde det ikkje noko enklare for veldig mange. Det fine med pandemien var at då fekk mange kjenne på kva einsamheit er - endeleg fekk fleire oppleve korleis mitt og mange andre sine liv til kvardags er - kall det gjerne ei realitetsorientering.

Allereie i 2010 stilte VG spørsmål om einsamheit er vår nye folkesjukdom.  Nokre år seinare stilte NRK det same spørsmålet, men då med bakgrunn i korleis dei eldre har det. Eg både trur og veit at det er vanskeleg å vere eldre i dag - særleg om du ikkje er frisk og ikkje kjem deg ut.

Men eg veit og at vi er mange som er langt yngre. Barn er einsame, ungdommar er einsame og vaksne er einsame. Når døra lukkast heime etter skole og arbeid, er det stilt. Det skjer ingen ting, ingen ringer på telefonen, ingen ringer på døra. Ingen inviterer deg ut eller på tur eller berre på å vere i lag. I sosiale media ser ein at det er mykje som skjer, men du er ikkje ein del av det. Du sitt heime og ser på tv, eller kanskje gjer du noko anna fornuftig. 

Det som er felles for alle dei hundretusenvis av folka som sitt heime eisame, er at det er ufrivillig - det er uønska. Aller helst ønsker ein selskap av nokon - ein ønsker at nokon skal vise at ein blir tenkt på - berre eitt lite signal.

Eg trur ikkje eg er åleine om å verken tenke eller føle det slik, og det er derfor eg skriv om det. Men det er det triste: At så få tør å stå fram med det og fortelje korleis det er.

"Du kan jo berre ringe nokon sjølv," tipper eg nokon seier. Her snakkar eg for meg sjølv: Det er ei ganske slitsam handling å gjere. For korfor har ikkje nokon tatt kontakt med meg? Korfor står ikkje eg øvst på prioriteringslista hos nokon? 

Eg tigger ikkje nokon om å få stå øvst på prioriteringslista deira. Då unngår eg dei heller. Eg orkar ikkje vere eventfirma for samankomstar og andre sosiale happeningar (som t.d fjellturar er). 

I politikken og på rådhuset snakkast det om bolyst - få folk heim att til Sunndal, få nye folk til Sunndal for å arbeide... Vel å merke ingen barnehageplassar å oppdrive for den som treng det.

Men - alle snakkar om bolyst, og det einaste eg kjenner på er flyttelyst... Korfor er det eigentleg så vanskeleg å få vennar - gode vennar?

Kor var du då Olof Palme blei skoten? Eg ser tilbake

I kveld, 28. februar, er det 36 år sidan hendinga som innleia ein spesielt dramatisk periode i europeisk historie. Drapet på Olof Palme hugsar eg godt, og alt som skjedde i dei to månadane fram til slutten av april det året, var og viktige hendingar i mitt liv då.

Bilde funne på internett.

Dei siste rundane rundt Grøa i saman med Prins, har eg brukt på podkastar på NRK om to av 1986s mest skjebnesvangre hendingar. Dei innleia ein vår som er vanskeleg å sleppe - særleg fordi Ukraina var så sentral i all dramatikken.

Det er enkelte hendingar som sitt godt i minnet, og eg hugsar godt kor eg var då nyheita om at Olof Palme var skoten og drept kom på nyheitene laurdag morgon 1. mars. Sjølv var eg på besøk hos søster mi på folkehøgskolen ho gjekk på.

Drapet gjorde stort inntrykk, og eg kan hugse at eg såg gravferda hans på tv. At denne hendinga skulle innleie to dramatiske månadar i både norsk og europeisk historie, kunne ein knappast sjå for seg.

At ein statsminister blir skoten på opa gate ei kveldsstund, er ikkje kvardagskost - verken i vår del av verda eller elles rundt om. Skjønt det hadde vore fleire attentat i dei siste åtte-ti åra (til dømes Anwar Sadat i Egypt, Indira Ghandi i India, Ronald Reagan i USA, John Lennon i USA), så det var ei uroleg verd vi vaks opp i.

Mindre enn ei veke etter at Palme var drept, skjedde den fatale ulykka i Vassdalen. 16 unge soldatar gjekk meiningslaust i døden då dei måtte gå inn i Vassdalen kor dei vart tekne av snøras.

Den gang dette skjedde, var eg berre 14 år, og det gjekk hardt inn på meg. Kveld etter kveld handla Dagsrevyen (dåtida si einaste nyheitssending) om drapet på Palme og soldatane som vart tekne av raset. Faktisk så vanskeleg var det, at eg måtte skrive dikt - eg veit ikkje om det finst lengre, men det å sjå 16 kister draperte med det norske flagget, gjer inntrykk. Det gjorde det då og det gjer det enno.

Bilde funne på internett.

Eg har lytta til to podkastar som er publiserte på NRK om drapet på Olof Palme og om Vassdalen-ulykka. Han som truleg drap Palme, er død, og derfor har politiet lagt bort vidare etterforsking av ulykka. Det vart gjort i 2020, og eg vil tru dei kjende tida gjekk frå dei - 34 år etter.

I podkasten om Vassdalen-ulykka er det tydeleg at Forsvaret ikkje har tatt på seg tilstrekkeleg nok skuld for det som hende. I følgje etterlatte held det ikkje berre at han som var leiar for forsvaret i Nord-Noreg då, Arne Pran, tok på seg skulda. Dei som iverksette øvinga burde og ha vedgått at dei vurderte feil.

Så var det roleg lenge. Sakte gjekk både Palme og Vassdalen ut av minnet og våren kom. Heilt til nyheitene 26. april - så vidt eg hugsar tok det mange timar eller var det dagar? - kunne melde om eksplosjonen i atomreaktorane i Tsjernobyl. I Noreg merka vi dette ved at det var mykje dyrekjøt som ikkje kunne etast i lang tid etter på grunn av den farlege gifta bequerel, som det var store utslepp av etter eksplosjonen. Vi hadde jo aldri høyrt ordet bequerel før, men brått vart det eit kvardagsord i norsk språk og. Stråling var eit anna ord som dukka opp, og det påverka byen Tsjernobyl så sterkt at han vart ein spøkelsesby i fleire tiår etterpå. No kan ein dra inn i byen og vere turist og sjå korleis alt står att etter at folket drog (jamfør det nedste bildet, som er tatt av ein venn av meg).

På den tida hadde eg inga oppfatning om at det store Sovjetsamveldet var delt inn i mindre land eller regionar. Derfor merkte eg meg ikkje med at Tsjernobyl låg i Ukraina. Det tok lang tid før eg fekk det med meg.

Funne på internett.

Då desse hendingane skjedde, var eg som nemnt, berre 14 år. Eg veit ikkje om det verken var eller er så vanleg at 14-åringar får med seg slike hendingar og reflekterer rundt det (forutan at eg veit det er heilt normalt i min familie).

Foto av Todd McNamara tatt på sjukehuset i Tsjernobyl.

Kanskje var det ikkje så rart at eg grubla. Dette var første vinteren det var berre pappa, bestemor og eg på Hoemsetra, der ute i øydemarka. Utanom skoletid var det ikkje så mykje som skjedde i livet mitt, men heldigvis kunne eg dra på helgetur til søster mi på folkehøgskolen. Det skjedde ikkje så mange gonger, så at drapet på Palme fann stad då, var all grunn til å legge merke til. Fleire av dei søster mi gjekk saman med, snakka om det.

Eg har faktisk ikkje tenkt så nøye på at alt dette skjedde i løpet av eit par månadar før no nyleg. Ikkje så rart at det gjorde store inntrykk på ein 14-åring - det hadde det gjort om det var mine eigne ungar i notid og.

Heime snakkar vi ein del om det som skjer i Ukraina no - 14-åringen og eg. Det er naturleg at ein snakkar om det som skjer i verda - for oss er det iallfall det, og eg håpar andre og har denne praten rundt middagsbordet eller mens ein ser nyheitene saman. 

Vi blir bombarderte med nyheiter no - heilt sidan Gulfkrigen i 1991 har ein vel i stor grad kunne ta del i hendingane live. Det vart forsterka då TwinTowers i New York ramla på direkten 11. september 2001. Slik er det og med krigen i Ukraina - han skjer på direkten mens vi ser på tv.

Det slapp vi heldigvis i 1986. Om vi ikkje høyrde på nyheitene i radioen kvar time, måtte vi vente til nyheitene kl. 19.30 på tv. Vi kunne i mykje større grad distansere oss frå det som skjedde - uansett om det var i Noreg eller ute i verda. 

Slik sett var det mykje tryggare å vere 14 år i 1986. Kanskje eg skulle fortelle det til min eigen 14-åring når vi snakkar om tanks som omringar Kiyv, fredsforhandlingane i Kviterussland og ekskludering av russarane i idretten.

Det var mange fleire dramatiske hendingar den våren, men ingen som rører i minnet slik som desse tre. Kanskje kunne ein seie at det jo var bra det var Eurovision Song Contest i Bergen i mai då. Ein fin måte å avslutte den trasige våren på... Men heller ikkje her gjekk det heilt feilfritt for seg, for ei gal kvinne gjekk til angrep på dåverande kronprinsesse Sonja og tømte ei oljeblanding på henne.

Heldigvis gjekk det bra, det var berre ei lita hending, og heile kronprinsfamilien hadde ein triveleg ESC-finalekveld i Bergen.

I same tida som det var finalen i Bergen då i 1986, er det no finale i Eurovision Song Contest i Torino i Italia. Ikkje berre på grunn av sympati frå heile Europa, men dei siste dagane har songen frå Ukraina, som ved ei underbar tilfeldigheit vart deira bidrag (fordi det var noko med at ho som eigentleg skulle delta, hadde vore i annektert område og forfalsking av ID), segla opp på rankinga som ein stor favoritt. 

Måtte den beste songen vinne årets finale - og må den for all del vere den fantastiske songen til Kalush Orchestra frå Ukraina !