Dugnad: Skal vi kaste litt mindre mat?

No for tida har eg eit gratisabonnement på avisa Nationen! Dei lovte å sende ho til meg heilt utan vilkår - eg treng faktisk ikkje lese avisa før ho hamnar i søpla - saman med alt det andre dagsferske eg har kasta!

No prøvar eg å ta meg hardt i saman og bla gjennom avisa og sjå om det står noko interessant i ho før eg kastar ho. Dei siste dagane har det vore fokus på det å kaste mat - eit av dei verkeleg store samfunnsproblema!
Temaet kom opp i etterkant av verdas miljødag onsdag 5.juni. Tre ministrar - landbruks-, miljøvern- og forbrukarminsteren troppa opp på ein butikk på Oslos beste vestkant for å fortelje kva mat dei var snarast om å kaste. Det høyres unekteleg ikkje bra ut at landbruksministeren fortel at det er mjølka som han slår fortast ut. Det er nok ikkje mykje vaffelsteiking der i garden, nei!
Forbrukarministeren er nok meir på line med dei aller fleste, for ho kastar brød mest. I eit samfunn kor folk flest ikkje har tid og høve til å bake eigne brød, er det ikkje så reint få kneipbrød som passerer i kassa på dei mange supermarkeda. Og kneipbrød er sjeldan fersk meir enn den dagen det var baka, og hamnar nok nokså fort i søpla hos mange.

Eg skal vere forsiktig med å klappe meg sjølv på skuldra og applaudere for meg sjølv, men eg veit at dette er noko eg har fått med meg heimanfrå, og som sitt sterkt i meg. Det er faktisk sjeldan det går mat i søpla her hos meg. Jau, eit kålhovud eg trudde eg kom til å bruke, noko agurk eg ikkje vann å ete opp og grønsakene og frukta eg kjøpte i forrige veke som eg trudde vi heilt sikkert kom til å ete. Og nokre kokte poteter som fortsatt ikkje var blitt spist etter tre dagar i kjøleskåpen. Og ein og anna brødskalken - rett skal vere rett!
I vinter har eg vore heimeverande med litt for god tid, og den tida har vorte brukt til mykje baking. Spesielt brødbaking, for det er mesta ikkje ein ting du ikkje kan ha i brøda! Ei dame framheva ein gong potetballkrafta si fortreffelegheit i brøddeigen! So langt har ikkje eg komme, men mjølkeprodukt som held på å går ut på dato, raspa gulrot, eple som er på tur å bli brune og diverse anna eg finn i kjøleskåpen er mat som kan eller har hamna i brøddeigen. På den måten blir det som hamnar i søppelbøtta redusert! På nettet fann eg eit tips om å skrelle brunlege bananar og legge dei i ein pose i frysaren. På den måten har eg alltid banan tilgjengeleg når eg lagar smoothie! Smart, ikkje sant?!

Heimanfrå var eg vant til at matrestane som oftast hamna ut i fjøsen hos sauene og geitene. På den måten var det veldig sjeldan matrestar som vart kasta. Og sjølvsagt - med privat søppelforbrenningsanlegg var det kanskje like så greit at det var slik! Dei aller færraste har dyr som kan overta restane etter måltidet - det er begrensa kva ein stakkars katt eller ein hund kan ta til seg!
Problemet er nok ikkje det dessverre. Eit problem er at det fortsatt er relativt få som komposterar matrestane sine - det er ein måte å ta hand om matsøpla som gjer at det vert mindre som hamnar i det kommunale søppelmottaket. Fortsatt trur eg det dessverre er svært få kommunar som oppmodar innbyggjarane til komposetering og gir insentiv som gjer at den menige borgar vil velgje ei slik søppelhandtering.
Det er og eit problem at folk flest handlar mat som om det er forventa å komme uår! Det er noko ein spesielt ser påskeaften! Då har butikkane vore stengt i to dagar, før dei skal vere stengt i to nye dagar, og folk handlar som om at dei aldri har sett mat før. Utav denne overveldane handlinga av mat, må det kome som ein naturleg følgje at mykje av det blir kasta i etterkant. Nationen fortel i dag at kvar fjerde handlepose med mat hamnar i søpla! Det var ikkje verken folk eller fe som vart mett av den maten!  377 000 tonn mat blir kvart år kasta i søpla her i Noreg! Men det er ikkje berre forbrukarane som er miljøverstingar. Matbutikkar som kastar mat dei ikkje har fått selt , serveringsstader som hiv haugar av matrestar, bønder som må kaste korn grønnsaker som råtna på rot på grunn av veret, eller som ikkje har rett fasong eller storleik. Distributørane som ikkje fekk nok avsetning på matlageret sitt. Eksempla på dei ulike ledda i verdikjeda som sviktar er mange, men det er vi forbrukarane som er verst: 255 000 tonn mat kastar vi årleg!

No skal heldigvis regjeringa, handelsstanden og industrien gå saman og ta grep! Ein kan vel seie det var på verkeleg høg tid! Saman med forskningsmiljøa har dei etablert samarbeidsprosjektet ForMat, som omfattar nettsida www.matvett.no i tillegg til kokeboka Restekjærlighet.  Dette forpliktande samarbeidet mellom myndigheitene og ulike aktørar i matbransjen som er under oppsegling, har satt seg eit svært hårete mål:
MATSVINNET I HEILE VERDIKJEDA SKAL REDUSERAST MED 25 % INNAN UTGANGEN AV 2015!!!
Det er du og eg som skal gjere det! Det er vi som skal begynne å ta rev i segla og gå oss sjølve etter i sømmane! Det er vi som skal bli meir bevisste på kva vi treng i det vi går inn dørene på Rimi, Rema og Domus. Vi skal bli meir bevisste på korleis vi handterer maten, og ikkje minst få meir kunnskap om kor haldbar maten er. Kor lengje kan ein eigentleg ha mat som er merka "best føre" i skåpen?

Eg vonar det er fleire enn meg som vil vere med på dette skippertaket! Eg vonar at stadig fleire vil bli meir bevisste på kva mat dei handlar og på kva som til slutt hamnar i søpla. Rundt omkring i verda er det eit stadig aukande søppelproblem - vi i den vestlege verda har både kunnskap og økonomi til å gjere vårt for ikkje å lage vårt søppelberg!
Medan eg skreiv denne teksta, var det ei reportasje i Kveldsnytt om fattige menneske i Tahiti - ei seksbarnsmor som har lite pengar, lite mat, og maten har lite næring. Borna er små i storleiken, og dei store magane fortel sitt om kva mangelsjukdomar dei har. Desse borna har truleg aldri fått oppleve å ete seg mette!
Kanskje det er på tide at vi i den vestlege verda begynner å ta inn over oss korleis vårt enorme forbruk og konsum faktisk er ein trussel ut i den store verda. 20 % av verdas befolking et 80 % av jordas matressursar. Dei andre 80 % et dei restrerande 20 % som er tilgjengeleg. Slik kan det vel ikkje fortsetje?!