17.maitalen på Grøa :)

Her er 17.maitalen som eg heldt i bygda mi her i dag!

Frå 17.maitoget på Grøa i dag.

Aller først: Tusen takk for invitasjonen frå komiteen! På denne historiske 200-årsdagen for Grunnlova vår, er det ei ære å halde dagens tale!
Det var ein gong nokre karar som satt og prata saman i eit amfi. Det var lenge før Sunndal Amfi og Sunndal kommune. Det var lenge før kongeriket Noreg og Grunnlova på Eidsvoll. Det var før trykkekunsten, så skrive bøker var ikkje så lett i den tida. Det var før dei starta å leggje døde mennesker i gravene på Løykja, før Muhammed og Jesus - men litt nærare i geografien. Nemleg Aten.
Der satt dei og prata og drodla og diskuterte meininga av ord og meininga i det å vere saman og bestemme ting saman. Det var nokså mange ord som ikkje var funnen opp på den tida - slik som mobiltelefon og selfies til dømes. Men så var det ein som kom på eit ord:

= FOLKESTYRE
Dei satt og tala saman, og då han eine kom på det ordet, begynte dei å samtale for å finne ut kva ordet tyder. Demos tyder folk. Men kven var folket? Jau, sjølvsagt var dei meir viktig og hadde meir makt om dei hadde pengar. Då var dei i stand til å kjøpe våpen.
Desse karane vart så einige om kva eit demokrati betydde for dei. Det handla om å gi fleire innflyting på avgjerder. Og det betydde at alle som hadde stemmerett, hadde plikt til å bruke den.

Så gjekk det mange, mange år - og no har vi sykla forbi Jesus og Muhammed, forbi gravfeltet på Løykja, forbi oppfinninga av boktrykkekunsten, og fram til 16-1700-talet i Frankrike. Fortsatt satt det karar saman og diskuterte og tenkte høgt om meininga med ord og om korleis samfunnet skulle vere.
Då var det ein kar som heita Rousseau som kom på eit nytt ord:

Når ein ser på ordet og deler det opp i fleire delar, ser ein at det tyder eit prinsipp om at det er folket som er dei suverene. "Vi må ha ei folkevalgt forsamling, og det skal vere direkte valg," sa Rousseau. Og slik vart det i fleire og fleire land, men dei måtte krige og sloss for retten til å bestemme.
Rousseau snakka og om noko som heiter

Med det meinte han at eigentleg så var mennesket født til å vere i pakt med naturen, men fordi det var bygd opp sivilisasjonar og samfunn, mellom anna vart det stadig fleire folk i byane, kunne vi mennesker ikkje lenger leve det frie liv. Vi måtte vere siviliserte mennesker som levde i pakt med det samfunnet vi er fødde inn i.
Så gjekk det nokre år til, og no har vi kommen til 1814, kor dei 112 menn frå Sør Norge var samla på Eidsvoll. Noreg var eit svært fattig land, og bøndene hadde lite dei skulle sagt - og iallfall om dei ikkje eigde noko jord. Då hadde dei ingen rettar å slå i bordet med. Dei fleste av dei som møtte på Eidsvoll var adelege menn med pengar eller lærde menn med utdanning frå Københamn.
Ein av dei som beit kraftig i frå seg og forsvarte Noregs rett til å bli sjølvstendig med nebb og klør, var ein som var fødd som presteson i Øksendal, nemleg Jonas Rein. Han var prest i Bergen, og var ein mann med sterke meiningar. Mellom anna var han svært tydeleg på at jødane skulle ha rett til å vere i landet. Slik blei det ikkje med ein gong.
Dei 112 karane var troppa saman for å sjå om ein kunne få lausrevet Noreg frå unionen med Danmark og Sverige. Formålet med denne samlinga som starta opp i april, var å lage ei

Dei starta opp med det 11.april, og arbeidet pågjekk fram til dei hadde vedteke og underteikna ho 17.mai. Ein av dei som var til stade, Nicolay Wergeland, tok til orde for at Noreg som fri nasjon måtte ha ei folkeforsamling. Han kalte det for eit

Stortinget er det som sammenfattar og handterar Noregs grunnlov.  Dei første åra var ikkje Stortinget der det er i dag. Det bygget var ferdigreist i 1866, før det leide Stortinget ymse lokalar i Christiania.

I 1837 vart det bestemt at det som mange år seinare vart kalla kommunar, skulle få ha større makt då lokalt sjølvstyre ute i kommune-Noreg vart sikra gjennom

Det førte til at det vart folkevalgte styrer i bygdene rundt omkring i Noreg, og det er derfor det sit folkevalgte politikarar i kommunestyra og fylkestinget i dag.
I 1872 kom Johan Sverdrup med dei vidgjetne orda "All makt i denne sal". Det vart utgangspunktet for det som heiter

som er ei vidareføring av folkesuvereniteten. På den måten blir tankar som menn som tala saman på 16-1700-talet  fortsatt viktig for dei som sit på Stortinget i dag i 2014.

Underteikna var dagens talar (bilete frå Aura Avis si nettside).

Eg vil avslutte talen med å gå tilbake til denne tidsepoken og til det eg tala om naturrett. Fleire og fleire her i Sunndal, til dømes gjennom Sporty-kampanjen som var i fjor, har oppdaga kor flott og helsebringande det er å vere i pakt med naturen, slik både Rousseau og fleire av dei som skreiv bøker i den tida, tala om. Då eg bygde huset mitt på Jøntelhaugen, var eg ikkje bevisst utsikta eg hadde frå stuevindauget mitt, men etter at vi flytta inn, oppdaga eg kor flott det er å sitje i sofaen og sjå på flotte Skorga. Plassering av garasjen måtte gjerast slik at ikkje den utsikta forsvann. Så viktig var det for meg!
Å høyre på suset frå fossane etter at eg har lagt meg, er som ein vakker godnattsong.
No ligg det søknad inne om å byggje ut både Fossa og Skorga til småkraftverk. Det som eg og mange med meg meiner er med på å gi bygda vår skjønnheit og identitet, kan bli klipt vekk frå landskapet vårt. Eg vonar at vi er alle oss bevisst kor viktig dei fossane er, og at vi kan stå saman som bygd og vise kva vi meiner! Det å kunne ha tilgang til rein og frisk luft og tilgang til reint vatn, er ikkje noko sjølvsagt. La oss stå saman og seie frå kva vi meiner om det eg meiner er å stjele bygdas arvesølv!

Fossen Skorga er ikkje til sals!

Og heilt til slutt vil eg nemne at då eg heldt talen her sist - i 2009 - var det blitt snakk om korpset si framtid. Då sa eg i talen eg vona det blei liv i korpset att, fordi det var så stussleg med 17.maifeiring utan korps. Sidan det har vi hatt korps, og eg vonar vi kan gi Løykja Musikkorps ein skikkeleg applaus som takk for at dei gir dagen eit ekstra preg!

Tusen takk for meg, og ha ein fortsatt fin dag :)

Den lille Karijord-familien :)